Het basisprincipe van de Westerse democratieën is dat regering, parlement en rechtspraak gescheiden zijn. Deze drie machten zijn onafhankelijk van elkaar, ze houden elkaar in evenwicht.
Ze moeten ook door burgers gecontroleerd worden.
Geïnformeerde burgers, betrokken burgers
Als mensen goed geïnformeerd worden, kunnen zij beoordelen of de democratie werkt. Ze krijgen inzicht in de politiek, de rechtspraak en de samenleving. De journalistiek is daarom één van de pijlers van een democratie.
Een goed geïnformeerde burger kan vervolgens zijn invloed op het beleid doen gelden. Via het parlement, via maatschappelijke organisaties en via buitenparlementaire acties.
De overheid verwacht deze betrokken en actieve houding van haar burgers ook. Zo is het creëren van burgerschap een kerntaak van het Nederlandse onderwijs geworden.
Een democratie kan niet zonder participerende burgers. Individueel of in organisaties vormen zij het cement van de samenleving (de civil society). Zij zorgen voor verbinding tussen de overheid en de samenleving, en tussen mensen onderling.
De journalistiek: essentieel in een democratie
In een democratie vervult de journalistiek vervult verschillende functies:
- informeren: berichten over maatschappelijke ontwikkelingen
- controleren: controleren of autoriteiten en organisaties zich houden aan afspraken en hun maatschappelijke verantwoordelijkheid naleven
- platform voor discussie en opinie: ruimte bieden voor mening en debat
- duiden en analyseren: achtergrondinformatie bieden bij politieke en maatschappelijke ontwikkelingen, en dit van commentaar voorzien
- agenderen: onderwerpen op de maatschappelijke agenda zetten
Vooral de kwaliteitsjournalistiek is essentieel voor het functioneren van de samenleving. Journalisten moeten onafhankelijk zijn en kritisch denken. Zij moeten de middelen hebben om gericht onderzoek te kunnen doen naar machtsmisbruik, belangenverstrengeling en maatschappelijke misstanden.
De journalistiek: waakhond van de democratie
Omdat nieuws zo’n grote maatschappelijke waarde heeft, is persvrijheid in de Nederlandse grondwet verankerd. Ook hebben journalisten specifieke rechten:
- het mogen publiceren van geheim materiaal
- het brongeheim (het geheim houden van de bronnen van gevoelige informatie als daar zwaarwegende redenen voor zijn)
- extra bescherming tegen opsporing en strafvervolging
Maar journalisten zijn wel verantwoordelijk voor wat zij schrijven of uitzenden. Smadelijke, lasterlijke of discriminerende uitingen zijn verboden.
Goede journalistiek: meerdere perspectieven
Het is van belang dat het medialandschap open en pluriform is. Berichtgeving vanuit verschillende perspectieven is essentieel in een vrije samenleving.
Het onderzoek The Media for Democracy Monitor heeft een lijst van indicatoren opgesteld om te bepalen hoe de journalistiek in een volwassen democratie functioneert.
Van de tien onderzochte landen scoren Zweden en Nederland het hoogst, zo is te lezen in een samenvatting van het onderzoek van de De Nieuwe Reporter.
Randvoorwaarden voor een goed functionerende journalistiek:
- geen censuur (er is geen toestemming vooraf nodig om gedachten of gevoelens te verspreiden)
- geen andere wetgeving die de persvrijheid belemmert
- overheid geen dominante eigenaar van nieuwsmedia
- een veelheid van media die het nieuws verzorgen
- voorspelbare mediawetgeving
- geen wetgeving die nieuwsmedia onrendabel maakt
- toegang tot publieke informatie
- professionele werkhouding van de media
- burgers moeten toegang hebben tot een veelzijdig nieuwsaanbod
Democratie en media kunnen niet zonder elkaar
De democratie en de nieuwsmedia zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Als een goede nieuwsvoorziening ontbreekt, hapert de democratie. Anderzijds heeft de journalistiek een democratische omgeving nodig om onafhankelijk en professioneel te kunnen werken.
De publieke taak maakt private nieuwsmedia wel kwetsbaar: het is een extra verantwoordelijkheid die gecombineerd moet worden met een commerciële doelstelling. Daarnaast bemoeit de overheid zich meer met de media dan met veel andere economische sectoren.
Als branchevereniging vertegenwoordigt NDP Nieuwsmedia kranten, nieuwssites, nieuwsprogramma’s en nieuws-apps. Wij ondersteunen deze mediabedrijven bij hun missie.