In het rapport Aandacht voor media. Naar nieuwe waarborgen voor hun democratische functies presenteert de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) adviezen voor nieuw mediabeleid. De WRR concludeert dat de dominante positie van big tech de beschikbaarheid van journalistiek bedreigt. Het kabinet zou daarop moeten ingrijpen, zo stelt de WRR.
WRR acht koerswijziging in mediabeleid noodzakelijk
De WRR pleit voor een duidelijke koerswijziging in het mediabeleid om de democratische functie van media te waarborgen. Het adviesorgaan heeft in het rapport veel oog voor de uitdagingen van de private journalistiek en doet aanbevelingen om de positie van private nieuwsmedia te versterken. NDP Nieuwsmedia verwelkomt het rapport van de WRR en omarmt veel van de adviezen.
Herman Wolswinkel, directeur van NDP Nieuwsmedia: “De WRR waarschuwt dat door de groei van online aanbod en de dominantie van platformbedrijven nieuws steeds vaker via sociale media, zoekmachines of AI-assistenten wordt geconsumeerd. Daarmee worden de mogelijkheden voor nieuwsbedrijven om journalistiek te financieren direct geraakt. Dat moet aanleiding zijn voor adequate overheidsinterventies. Dat is een belangrijke en urgente constatering van de WRR.”
WRR: btw-verhoging ondermijnt toegang tot journalistiek
De WRR uit ook zijn zorgen over de voorgenomen btw-verhoging op journalistiek. De btw-verhoging dwingt nieuwsorganisaties hun prijzen te verhogen, waardoor journalistiek minder toegankelijk wordt. Het verminderde bereik kan volgens de WRR de democratische rol van de media ondermijnen en op termijn de democratie schaden.
NDP Nieuwsmedia is blij met deze steun in de rug van de WRR. Onafhankelijke journalistiek wordt door de btw-verhoging onbetaalbaar voor mensen met een lager inkomen. Uit economisch onderzoek van Decisio blijkt dat 270.000 huishoudens hun krantenabonnement vaarwel zullen moeten zeggen.
Online zichtbaarheid van nieuws versterken
De WRR wijst ook op de afnemende zichtbaarheid van online nieuwsartikelen, door de rangschikking van zoekmachines, sociale media en generatieve AI. Het verlies aan zichtbaarheid leidt direct tot minder gebruikers, waardoor uitgevers minder inkomsten genereren. Dit vraagt om snelle maatregelen om de online zichtbaarheid van publieke en private nieuwspublicaties te vergroten, zoals preferentiebeleid bij platforms.
De analyse van de WRR over de dominantie van big tech in het bepalen of en welk nieuws te zien is en wie dat te zien krijgt, is in lijn met een recent gepubliceerd onderzoek van het Commissariaat voor de Media. Ook de mediatoezichthouder concludeerde dat de zichtbaarheid van nieuws op platforms aanpassing vereist, zodat jongeren vaker in aanraking komen met kwaliteitsjournalistiek. NDP Nieuwsmedia onderschrijft deze conclusies en treedt in overleg met beleidsmakers om de zichtbaarheid van nieuws op platforms te versterken.
Genuanceerde blik op mediaconcentratie
De WRR vraagt ook aandacht voor het feit dat de dominante positie van big tech op de digitale advertentiemarkt bijdraagt aan een proces van concentratie op de mediamarkt. De massale verschuiving naar online – en daarmee wegvloeiende advertentie-inkomsten van nieuwsuitgevers naar big tech – is daar een belangrijke oorzaak van. Dat leidt ertoe dat uitgevers wel móeten samenwerken om de grote techplatforms het hoofd te bieden. ‘Op landelijk niveau lijken de risico’s voor de kwaliteit en de pluriformiteit van het krantenaanbod voorlopig mee te vallen,’ aldus de WRR. Nederland kent een sterke traditie van redactiestatuten die de onafhankelijkheid van redacties waarborgen.
WRR bepleit steun voor lokale en regionale journalistiek
Vooral lokale en regionale media staan financieel onder druk, constateert de WRR. Het adviesorgaan pleit daarom voor een integrale aanpak waarbij steun aan publieke media de private media niet uit de markt drukt. De WRR noemt daarbij dat publieke en private partijen elkaar journalistiek moeten aanvullen en versterken, ook lokaal.
Het pleidooi van de WRR is in lijn met een oproep die hoofdredacteuren van lokale en regionale kranten vorig jaar deden. Zij riepen op om private journalistiek veel nauwer te betrekken bij de versterking van lokale en regionale media. Zij vrezen onder andere dat voorstellen om advertentie-inkomsten voor lokale en regionale omroepen te genereren de private sector schaden.
Advertentie-inkomsten reserveren voor private media
Concreet adviseert de WRR dat publieke media geen verplichting moeten hebben om eigen inkomsten te genereren, zodat advertentiebestedingen exclusief beschikbaar blijven voor private media. Wolswinkel: “Als je wilt dat regionale dagbladen hun belangrijke rol in de lokale democratie blijven vervullen, moeten publieke omroepen niet op commercieel terrein de concurrentie aangaan. Zeker nu regionale en lokale omroepen steeds meer tekstgebaseerde nieuwsverhalen brengen, wat al risico’s voor de abonnee-inkomsten van private nieuwsmedia teweegbrengt. Dat laat onverlet dat op andere vlakken natuurlijk samenwerking mogelijk is.”
Minister Eppo Bruins (Media) heeft aangekondigd binnen drie maanden te zullen reageren op het WRR-advies.
