De nieuwe Aanwijzing omvat aangescherpte richtlijnen die de positie van journalisten versterkt. NDP Nieuwsmedia is al geruime tijd in gesprek met het ministerie van Justitie en Veiligheid (J&V) en het Openbaar Ministerie (OM) over aanscherping. Dat journalisten nu beter beschermd worden, is een positieve stap in het beschermen van de vrije pers.
Wat regelt de Aanwijzing strafvorderlijk optreden tegen journalisten?
In de Aanwijzing strafvorderlijk optreden tegen journalisten zijn de normen voor de inzet van dwangmiddelen door opsporingsdiensten bepaald. In de praktijk komt het voor dat een journalist in beeld komt wanneer de opsporingsdiensten communicatie van een verdachte aftappen. Dan is er sprake van zogeheten ‘bijvangst’. In een dergelijk geval is er in beginsel geen sprake van het recht op bronbescherming. Het gevolg is dat informatie van de journalist terechtkomt in het procesdossier. Omdat het recht op bronbescherming dan niet geldt, zijn journalisten kwetsbaar voor dwangmiddelen van het OM en de rechter-commissaris, waaronder het oproepen voor verhoor en gijzeling. Ook het opduiken in gevoelige procesdossiers kan een risico vormen voor journalisten.
Tweede Kamer roept op tot verbeteringen
Vorig jaar riep de Tweede Kamer in een debat over persvrijheid en persveiligheid het kabinet op om de Aanwijzing strafvorderlijk optreden tegen journalisten te verbeteren. In een motie van CDA en D66 pleitten de fracties voor oplossingen die de positie van journalisten versterken.
Aanpassing van de Aanwijzing kwam in een stroomversnelling toen vorig jaar bleek dat het vertrouwelijke gesprek van journalisten van De Correspondent in oktober 2023 met de voormalige bestuurders van de Stichting Hulptroepen Alliantie, over de ‘mondkapjesdeal’, door het OM werd afgeluisterd. Het OM liet destijds in een reactie weten dat deze bijvangst geoorloofd is. Dit stuitte echter op grote weerstand onder nieuwsuitgevers en journalisten.
NDP Nieuwsmedia pleitte daarop voor een toevoeging waarin geregeld wordt dat wanneer blijkt dat een journalist in beeld komt als gevolg van de inzet van een dwangmiddel bij een verdachte, een nieuwe machtiging van de rechter-commissaris vereist is. Alleen dan kan de verdere inzet van dit dwangmiddel en het gebruik van de reeds verkregen informatie worden voortgezet.
Aanpassingen in Aanwijzing strafvorderlijk optreden met betrekking tot journalisten
In de aanpassing heeft het OM dat nu geregeld. In de Aanwijzing is toegevoegd dat als vóór de inzet van het dwangmiddel duidelijk wordt dat (ook) een journalist betrokken is, de rechter-commissaris daarover onmiddellijk moet worden geïnformeerd. Hierdoor kan de rechter-commissaris nog toetsen of het afluisteren kan doorgaan en zo ja, of dit kan onder dezelfde voorwaarden.
Het OM meldt in haar nieuwsbericht dat de Aanwijzing op termijn verder wordt ‘aangepast en aangevuld ten aanzien van de inzet van andere opsporingsbevoegdheden. Dat kost echter meer tijd en daar wilde het College nu niet op wachten.’
NDP Nieuwsmedia blijft daarom ook de komende maanden in gesprek met het OM en het ministerie van J&V over aanpassingen die de positie van journalisten versterken.
